Harpui(j)s, een recept

Over harpuis, harpuijs en harpuys wordt al eeuwenlang geschreven en gesproken. Zo schrijft de opperstuurman van D’eenigheid  op 24 oktober 1762: “Door den dag goedt weer, … harpuijsden de masten en de raas en ’t blokwerk, voordts ’s nagts goedt weer tot ’s morgens.“ Uit zijn logboeken blijkt dat ze dat zo ongeveer iedere week deden als het weer het toeliet, ook tijdens het varen: “’s Morgens en voormiddag de windt NOtO tot OtZ gemiddeldt gereefde marzeijlcoelte, goedt weer, staken een rif uijt de marzeijlen en harpuijsden de masten en boegspriet”. Ook heden ten dage wordt nog steeds door menig schipper harpuis gebruikt, al hebben we geen idee hoeveel de onze lijkt op die van destijds.  De firma Vliegenthart is bij mijn weten de enige die het nog in productie heeft. Het is echter eenvoudig zelf te maken, en zo bovendien naar eigen inzicht en wensen te ‘verbeteren’.

Harpuis wordt gemaakt op basis van lijnolie en hars. Daardoor is het vochtwerend. Bovendien sluit het het hout niet helemaal op (zoals bootlak zou doen) en rekt en krimpt het mee met hout (plastisch). Hoe droger het hout, hoe beter harpuis er in trekt. En hoe warmer, hoe sneller het droogt. Het hardt wel uit, maar als het warm wordt – bijvoorbeeld door zon of billen – wordt het weer een beetje plakkerig. Wij gebruiken het op alle hout boven de waterlijn, nadat dat schoon is gemaakt met een krabbertje.

Afgelopen maanden raakte het oude blik harpuis leeg, en dus verzamelden we her en der de benodigde ingrediënten:

1 liter gekookte lijnolie
1 kilogram pijnhars
een paar slappe waskaarsen. In eigentijds taalgebruik: 60-80 gram stearine

Een (stoep)krijtje, omdat dat voor de overlevering zorgt voor ‘het wit uitslaan bij noordenwind’. En dat klinkt zo mooi.

3-5% siccatief

En gingen we kokkerellen op een druilerige winterdag, met het blik in een pan (au bain marie) en een een flinke dosis geduld. De lijnolie en hars lossen in de pan langzaam op. Tijdens dat proces gaat de hars een grote stroperige massa vormen, waarvan je je af zal vragen of het nog goed komt. Als je blijft roeren, lost het toch weer op. Als het zover is, voeg je de kaarsen toe en een krijtje naar behoefte. Als alles is opgelost, kan het langzaam afkoelen. Daarna, voor gebruik de siccatief toevoegen. Verdunnen kan eventueel met terpentijn, of (moderner met) wasbenzine of petroleum. Smeren gaat lekker als het dun (warm) is, en op een mooie zonnige dag. Daar hopen we nu op, dan kan de huid van d’oude dame weer eens lekker ingesmeerd worden met harpuis.

[vslider name=”harpuis”]